Lễ hội Quan Lạn: Linh thiêng và giàu bản sắc văn hóa
Lễ hội Quan Lạn là một sự kiện văn hóa truyền thống quan trọng, được tổ chức thường niên trên đảo Quan Lạn, thuộc huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. Lễ hội này còn được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau như Lễ hội Đình Quan Lạn, Lễ hội đua bơi Quan Lạn hay Lễ hội truyền thống Vân Đồn.
Sự đa dạng trong tên gọi này phản ánh các khía cạnh phong phú của lễ hội: gắn liền với địa danh cụ thể (Quan Lạn), nhấn mạnh trung tâm nghi lễ là ngôi đình làng cổ kính (Đình Quan Lạn), làm nổi bật hoạt động đặc sắc nhất là cuộc đua thuyền (đua bơi) và khẳng định vị thế của nó trong dòng chảy lịch sử và văn hóa của cả vùng Vân Đồn.
Lễ hội được tổ chức chủ yếu nhằm tưởng nhớ chiến công lịch sử chống giặc ngoại xâm của cha ông và tôn vinh những giá trị văn hóa đặc sắc của cộng đồng cư dân vùng biển.. Với những giá trị lịch sử và văn hóa to lớn, Lễ hội Quan Lạn đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia theo Quyết định số 4587/QĐ-BVHTT&DL ban hành ngày 20/12/2019 - khẳng định tầm quan trọng trong kho tàng văn hóa Việt Nam.
Nguồn gốc lịch sử và ý nghĩa sâu sắc
Cội nguồn của Lễ hội Quan Lạn gắn liền mật thiết với chiến thắng vang dội của quân dân nhà Trần trên sông Mang vào năm 1288. Dưới sự chỉ huy tài tình của vị tướng Nhân Huệ Vương Trần Khánh Dư, quân và dân Vân Đồn đã anh dũng chiến đấu, đánh tan đoàn thuyền lương của quân xâm lược Nguyên Mông - góp phần quan trọng vào thắng lợi chung trong trận Bạch Đằng lịch sử, bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc.
Lễ hội là dịp để các thế hệ con cháu bày tỏ lòng thành kính, tri ân sâu sắc đối với công lao của danh tướng Trần Khánh Dư và những binh sĩ, người dân địa phương đã hy sinh xương máu trong cuộc chiến giữ nước. Bên cạnh đó, lễ hội còn là dịp để người dân tưởng nhớ các vị thần linh và các nhân vật lịch sử đã có công khai phá, xây dựng vùng đất này.
Quan Lạn xưa kia là một phần quan trọng của thương cảng Vân Đồn sầm uất - trung tâm kinh tế và giao thương đường biển trọng yếu của Đại Việt. Việc tổ chức lễ hội ngay tại địa điểm diễn ra trận thủy chiến lịch sử trên sông Mang và trên mảnh đất giàu trầm tích văn hóa này càng làm tăng thêm ý nghĩa, kết nối trực tiếp cộng đồng hiện tại với quá khứ hào hùng của dân tộc. Các di chỉ khảo cổ được tìm thấy trên đảo là minh chứng cho sự tồn tại lâu đời và vai trò quan trọng của Quan Lạn trong lịch sử.
Thời gian và địa điểm tổ chức
Lễ hội Quan Lạn diễn ra hàng năm trong khoảng thời gian 10 ngày, từ ngày 10 đến ngày 20/6 âm lịch. Trong đó, ngày chính hội (18 tháng 6 âm lịch) là thời điểm diễn ra các hoạt động sôi nổi và quan trọng nhất.
Không gian chính của lễ hội tập trung tại khu vực Đình Quan Lạn, một ngôi đình cổ kính và là trung tâm sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người dân nơi đây. Các nghi lễ khác cũng được cử hành tại các di tích liên quan như Nghè thờ Trần Khánh Dư và Chùa Làng Giếng.
Các nghi lễ và hoạt động chính của Lễ hội Quan Lạn
Lễ hội Quan Lạn được tổ chức chặt chẽ và kéo dài trong nhiều ngày, thể hiện sự chuẩn bị chu đáo và tinh thần gắn kết cộng đồng sâu sắc.
Ngày 10/6: Lễ Khóa Làng
Vào ngày này, người dân trong làng không được ra khỏi đảo để tập trung cho các hoạt động lễ hội - những người làm ăn xa sẽ trở về và du khách thập phương có thể đến tham dự.
Ngày 12-15/6: Chuẩn bị và tế lễ
Diễn ra các hoạt động tập luyện quân sự tượng trưng và các nghi lễ tế thần tại Chùa Làng Giếng. Hai phe đua thuyền là Đông Nam Văn và Đoài Bắc Võ cũng lập trại riêng để chuẩn bị và luyện tập, tạo không khí náo nức trước ngày hội chính.
Ngày 16/6: Lễ Nghinh Thần
Dâng bài vị của Danh tương Trần Khánh Dư từ Nghè (cách Đình khoảng 1,5 km) về Đình Quan Lạn để chuẩn bị cho ngày chính hội.
Ngày 18/6 (3h Chiều): Chính Hội
Vào lúc 3 giờ chiều, khi con nước dâng cao gần chạm bến đình, không khí lễ hội bắt đầu sôi động. Hai đội quân gồm bên văn và bên võ sẽ đồng loạt xuất phát.
● Đội văn khoác áo trắng, quần xanh, chân quấn xà cạp cùng màu.
● Đội võ mang sắc phục xám hoặc đen, mạnh mẽ và uy nghi.
Tiếng chiêng trống rền vang, tiếng hô dậy sóng, cờ xí tung bay tạo nên một cảnh tượng hào hùng, rực rỡ. Khi hai đoàn quân hội ngộ tại sân đình, tiếng reo hò của quân lính và dân chúng vang dội cả một vùng trời.
Hai vị tướng múa đao điêu luyện trong màn trình diễn mãn nhãn, tái hiện lại ba trận đánh huyền thoại của quân dân nhà Trần đánh bại giặc Nguyên.
Sau ba lần giao quân đầy khí thế, cả hai đội cùng tiến về miếu. Hai vị tướng làm lễ tế trong sự trang nghiêm. Khi họ quay trở lại, cũng là lúc phần sôi động nhất - cuộc đua thuyền chính thức khai màn.
Ngày 19/6: Lễ Xe Giá Hoàn Cung
Tại các điểm di tích trong huyện, người dân tổ chức lễ xe giá hoàn cung, lễ cầu bình an và quốc thái dân an để thể hiện lòng thành kính và ước vọng về một năm thuận hòa.
Điểm nhấn đặc biệt trong ngày này là nghi thức rước sắc phong từ Đình về Nghè Danh tướng Trần Khánh Dư. Đây cũng là hoạt động khép lại chuỗi sự kiện lễ hội kéo dài 10 ngày, thu hút sự tham gia đông đảo của người dân và du khách phương xa.
Lễ hội Quan Lạn quy tụ đông đảo người dân và du khách phương xa ghé đến
Giá trị văn hóa và tín ngưỡng trong Lễ hội Quan Lạn
Lễ hội Quan Lạn mang trong mình những giá trị văn hóa và tín ngưỡng sâu sắc - là sự kết tinh của lịch sử, tinh thần dân tộc và đời sống tâm linh của người dân vùng biển đảo.
Tinh thần thượng võ và lòng yêu nước
Lễ hội Quan Lạn không đơn thuần là sự kiện văn hóa, mà là biểu tượng của lòng yêu nước và tinh thần thượng võ. Các hoạt động như rước kiệu, đua thuyền diễn ra trong không khí trang nghiêm nhưng sôi động, tái hiện tinh thần chiến đấu kiên cường chống giặc ngoại xâm. Mỗi bước rước - mỗi nhịp chèo đều thể hiện niềm tự hào dân tộc và ý thức bảo vệ chủ quyền biển đảo quê hương.
Tưởng nhớ công lao tiền nhân
Lễ hội là dịp để người dân bày tỏ lòng tri ân đối với những bậc tiền nhân, đặc biệt là công lao của Trần Khánh Dư - vị tướng tài ba đã góp phần bảo vệ vùng đất Vân Đồn.
Việc gìn giữ và tổ chức lễ hội suốt nhiều thế kỷ qua là biểu hiện rõ rệt của đạo lý "uống nước nhớ nguồn" - một giá trị cốt lõi trong văn hóa Việt Nam.
Gắn kết cộng đồng
Việc cùng nhau chuẩn bị nghi lễ, chia giáp thi đấu đua thuyền hay thực hiện nghi thức “Khóa làng” giúp củng cố tinh thần đoàn kết, thúc đẩy sự giao lưu và chia sẻ trong đời sống thường ngày. Đây chính là nét đẹp của mối quan hệ làng xã truyền thống được duy trì qua nhiều thế hệ.
Tín ngưỡng dân gian cầu an, cầu phúc
Bên cạnh ý nghĩa lịch sử, lễ hội còn thể hiện rõ niềm tin tín ngưỡng của cư dân vùng biển. Những nghi lễ cầu an, tế thần được tổ chức với mong muốn mưa thuận gió hòa, mùa đánh bắt bội thu và cuộc sống bình yên, sung túc. Điều này cho thấy lễ hội không chỉ hướng về quá khứ mà còn phản ánh khát vọng sống tốt đẹp trong hiện tại và tương lai.
Lễ hội Quan Lạn là một trong những sự kiện văn hóa đặc sắc của vùng biển Vân Đồn, Quảng Ninh. Không chỉ là dịp tưởng niệm chiến công oanh liệt chống giặc ngoại xâm - lễ hội còn thể hiện đậm nét bản sắc văn hóa và tinh thần cộng đồng của người dân nơi đây. Các nghi lễ truyền thống được tổ chức trang nghiêm, xen kẽ là những hoạt động dân gian rộn ràng và giàu màu sắc. Đây chính là điểm đến hấp dẫn cho những ai muốn tìm hiểu chiều sâu lịch sử và văn hóa Việt Nam.